MUTYZM WYBIÓRCZY – CZYM JEST?

METODY PRACY W PRZEDSZKOLU / SZKOLE / DOMU.

Mutyzm wybiórczy – istota zjawiska

Mutyzm wybiórczy jest jedną z postaci fobii społecznej; wynika on z współdziałania czynników biologicznych, środowiskowych i indywidualnych predyspozycji dziecka (Popek, 2005).

Jest to zaburzenie lękowe dotyczące lęku przed mówieniem w niektórych miejscach, w stosunku do niektórych osób oraz w sytuacjach, w których oczekiwane jest mówienie, odpowiadanie na zadawane pytania, zadawanie pytań, kierowanie próśb.

Zaburzenie to jest umieszczone w klasyfikacji ICD-10 (Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych) pod numerem F 94.0. (za: Bystrzanowska, W:www.siedemliter.pl).

Charakterystyczne objawy mutyzmu wybiórczego, zgodne z klasyfikacją ICD-10, DSM IV (Bystrzanowska, Mutyzm Wybiórczy, Poradnik dla rodziców, nauczycieli, specjalistów, s.22):

• Dziecko umie mówić, chce mówić, ale w pewnych sytuacjach po prostu nie może mówić.

• W specyficznych sytuacjach, czyli w strefie dyskomfortu psychicznego dziecko odczuwa lęk przed mówieniem, byciem słyszanym i czasem byciem widzianym podczas mówienia, nie inicjuje rozmowy, nie odpowiada na pytania. W bezpiecznym otoczeniu, najczęściej w domu, dziecko mówi bez problemu.

• Czas trwania przekracza jeden miesiąc w przedszkolu/szkole, nie należy brać pod uwagę pierwszego miesiąca przeznaczonego na adaptację.

• Brak mowy nie wynika z braku wiedzy lub nieznajomości języka.

• Braku mowy nie da się wyjaśnić przez inne zaburzenia komunikacji lub nieprawidłowości. W ostatnim czasie, zgodnie z tendencją diagnostyczną w innych krajach obserwuje się również podwójne diagnozy MW i ASD.

Inne objawy, które mogą współtowarzyszyć MW (za Bystrzanowska, tamże):

• ogólna lękliwość;

• wzmożone napięcie mięśniowe, nieporadność, sztywność ruchów, bierność, brak swobody w zachowaniu;

• trudność w wyrażaniu swoich emocji, wzmożone napięcie emocjonalne;

• brak mimiki twarzy, czasem tiki, przygryzanie wargi, wkładanie palców do buzi, przygryzanie rękawów lub kołnierzyków;

• unikanie kontaktu wzrokowego;

• brak reakcji na polecenie wypowiedziane przez osobę obcą;

• nadwrażliwość słuchowa- na hałas, na dotyk, na tłum, czasem smak;

• wady wymowy i trudności językowe;

• trudności z jedzeniem- mogą dotyczyć miejsca spożywanych posiłków lub konsystencji pokarmów, smaków;

• trudności związane z korzystaniem z toalety publicznej, przedszkolnej, szkolnej.

Ponadto u niektórych dzieci obserwuje się perfekcjonizm oraz obawę, że nie jest się idealnym, a czynności, które wykonują nie są wystarczająco doskonałe. Występuje również pewien schematyzm w działaniu, niechęć do nowości, chociażby w zakresie nowych smaków, potraw, niechęć do zmian (np. Ubrania, porządku dnia). Schematyzm zapewnia dziecku poczucie bezpieczeństwa. Każda niezapowiedziana zmiana to dodatkowy stres, który wzmaga lęk.

U każdego dziecka z MW objawy mogą mieć różne nasilenie, a co za tym idzie- mogą mieć inny zakres i obejmować różną liczbę miejsc, w których nie rozmawia, a także może być na innym etapie wychodzenia lęku przed mówieniem lub pogłębiania zaburzeń.

Każde dziecko z MW ma swoje pole swobodnego zachowania i mówienia, w którym czuje się komfortowo. W strefie komfortu pozostaje normalnym dzieckiem, czyli rozmawia, śmieje się, żartuje, dokazuje, psoci. Czuje się swobodnie pod względem aktywności ruchowej (tamże, s.25).

Obraz MW u dziecka zależy od długości trwania zaburzenia i stopnia nasilenia objawów, rozległości strefy dyskomfortu i podatności dziecka na oddziaływania terapeutyczne oraz od współwystępujących zaburzeń. Każde dziecko z MW jest inne, niektóre z nich boją się chodzić do szkoły i mają wady wymowy, niektóre z nich nie są ciche i nieśmiałe, nie czują lęku społecznego.

Biorąc pod uwagę natężenie objawów, wyróżnia się:

• mutyzm ciężkiego stopnia– osoby te nie są w stanie mówić w przedszkolu/szkole, nie odzywają się w ogóle do większości osób; mogą zwracać się na placu zabaw do dzieci, ale nie mówią do nich w klasie, gdzie mogą być słyszane przez inne osoby;

• mutyzm lekkiego stopnia– mówią ciszej niż inni, nie zawsze milczą w szkole; mogą sygnalizować swoją obecność, np. Czytać przy całej klasie, rozmawiać z jednym nauczycielem, lecz z innymi niekoniecznie; nie inicjują swobodnej rozmowy z innymi, niechętnie utrzymują kontakt wzrokowy (tamże, s.26).

Osoby z lekką postacią MW wymagają takiej samej terapii i takiego samego wsparcia w środowisku domowym i edukacyjnym, jak osoby z ciężką postacią MW (tamże, s.28).

Istnieją współwystępujące z MW zaburzenia. Na podstawie ankiet przekazanym 100 rodzicom dzieci z MW określono, co następuje (Bystrzanowska 2012):

Tabela 1. Dzieci z mutyzmem wybiórczym, a inne współistniejące zaburzenia (tamże s.30)

Opis zaburzenia	Liczba dzieci na 100
Dziecko z MW (z lękiem przed mówieniem i wzmożonym napięciem emocjonalnym) bez innych zaburzeń	27
Dziecko z MW oraz z wadą wymowy	31
Dziecko z MW oraz z nadwrażliwością dotykową	29
Dziecko z MW oraz z trudnościami z jedzeniem w niektórych miejscach	21
Dziecko z MW oraz z trudnościami z jedzeniem dotyczącymi wybiórczości jedzenia (smak, konsystencja, rodzaje potraw)	41
Dziecko z MW oraz nadwrażliwością słuchową	3
Dziecko z MW i Zespołem Aspergera	7
Dziecko z MW oraz z innymi chorobami przewlekłymi	1

Wnioski wynikające z badań M.Bystrzanowskiej:

• u dzieci z MW oprócz lęku przed mówieniem i wzmożonym napięciem emocjonalnym występują trudności zarówno w zakresie wybiórczości jedzenia, jak i miejsca, w którym są w stanie spożyć posiłek;

• spora grupa dzieci z MW ma również wadę wymowy, co często jest trudne do zdiagnozowania dla specjalistów i stanowi duże utrudnienie w terapii;

• nadwrażliwość dotykowa jest sporym utrudnieniem w codziennym życiu;

• większa częstotliwość MW u dziewczynek;

• najliczniejszą grupę dzieci z MW stanowią dzieci w wieku 5-6 lat, jako że jest to wiek obowiązku przedszkolnego oraz istnieje konieczność przeprowadzania diagnoz;

• diagnozowalność MW w młodszym wieku jest mniejsza;

• dzieci w wieku 7-8 lat również stanowią dużą grupę dzieci z MW, co może wynikać z braku wcześniejszej diagnozy, niskiej świadomości społecznej MW, braku profesjonalnej pomocy lub ciężkiej postaci MW;

• dzieci powyżej 8 r.ż., których nie jest zbyt dużo, prawdopodobnie nie otrzymały fachowej pomocy lub ich MW ma postać ciężką.

WNIOSEK: Im wcześniejsza diagnoza i wcześniej uruchomiona fachowa terapia tym większa szansa na minimalizowanie objawów MW!

Czym różnią się między sobą osoby z MW? (tamże, s.44):

• stopniem MW (lekki lub ciężki) i okresem milczenia w danej placówce;

• zakresem miejsc, osób i sytuacji, w których osoby rozmawiają, bądź nie rozmawiają;

• sposobem i jakością komunikacji niewerbalnej:gestami, mimiką, pismem;

• strefą komfortu dotyczącą swobodnego zachowania;

• współistniejącymi zaburzeniami (np. Lękowymi, emocjonalnymi, mowy i języka oraz różnymi nadwrażliwościami itd.);

• stopniem osiągnięć komunikacyjnych (w przypadku osób objętych terapią).

Mutyzm Wybiórczy- metody terapii

Kluczową sprawą w terapii dziecka z MW jest wczesna interwencja, czyli wprowadzenie oddziaływań terapeutycznych i naprawczych z chwilą zaobserwowania u dziecka pierwszych objawów MW. Wczesna terapia powinna być raczej modyfikacją zachowań wszystkich osób z otoczenia dziecka. Celem takiej modyfikacji powinno być wspieranie, pomaganie i likwidacja lęku, bądź nie pogłębianie go w trudnych i nowych dla dziecka sytuacjach (tamże s.62).

Co powinni robić rodzice? (tamże s.66):

• pozwolić dziecku czuć, że jest dla nich ważne, nie powinni mówić o jego problemach przy nim, muszą dać mu możliwość wyboru, np. Przy zakupach: smak lodów, kolor bluzki lub spodni, nie mogą decydować za dziecko o jego zainteresowaniach, powinni szanować jego wybory i decyzje, a także uczyć wyrażania swojego zdania;

• dążyć do akceptacji swojej osoby przez dziecko, uczyć przekonania o własnej wartości i godności, akceptować wszystkie jego emocje- również te negatywne, dziecku może się coś nie podobać, ono ma prawo czegoś nie lubić;

• nie zmuszać dziecka do mówienia w danej chwili, nie wyręczać, a więc nie mówić za dziecko, nie pytać codziennie, czy dziś będzie mówić w szkole;

• doceniać wkład i wysiłek włożony w zadanie, zabawę, nie oceniać ciągle, nie porównywać z lepszymi i bardziej sprawnymi rówieśnikami, na codzień nieco obniżyć wymagania, aby dziecko z MW mogło im sprostać, unikać perfekcjonizmu w różnych dziedzinach i sytuacjach;

• przestać bacznie obserwować dziecko, nie zadawać pytań dotyczących niemówienia, pozwolić na aktywność werbalną wszędzie, gdzie tylko będzie chciało rozmawiać czy monologować, słuchać, przytakiwać (np. W samochodzie, na spacerze, w sklepie itd.)

• w domu trzeba pozwolić dziecku na opowiadanie o swoich zainteresowaniach, filmach, bajkach i grach, emocjach, przeżyciach, kłótniach z rodzeństwem; należy zaobserwować kiedy i w jakich okolicznościach dziecko jest gotowe do takich konwersacji, następnie powinno się stwarzać okazję do ich częstych powtórzeń;

• powinni być pogodni, nie mogą być „policjantami” swoich dzieci, nie należy czynić uwag dotyczących sposobu jedzenia, picia, kruszenia, mówienia bez składu, nie wolno zadawać bezpośrednich pytań, czy zmuszać do mówienia zwrotów grzecznościowych, na te wszystkie uwagi będzie jeszcze czas;

• muszą być wytrwali, cierpliwi, a gdy dziecko zacznie mówić w miejscach poza strefą bezpieczną, powinni to przyjąć w sposób naturalny, bez większego entuzjazmu;

• w domu, w szkole, w gabinecie powinno być po prostu wesoło, śmiesznie, aby skutecznie zmniejszyć napięcie, lęk i nacisk na perfekcjonizm, który jest charakterystyczny dla dzieci z MW.

Techniki behawioralne pracy z MW (tamże s. 67-71):

• wygaszanie bodźca– w metodzie tej nie zmienia się treść ćwiczeń, ale zmieniają się osoby, z którymi dziecko rozmawia, a także otoczenie, w którym odbywają się ćwiczenia, rozmowy; oswajamy dziecko z miejscem i osobami w przedszkolu/szkole, w domu (Przykład: metodą małych kroków koordynator- osoba odpowiedzialna za przewodniczenie terapii dziecka w placówce- zbliża się do klasy, w której mama rozmawia z dzieckiem; następnie dziecko z mamą określają, w jaki sposób i w jakim tempie koordynator zbliża się do klasy, w której dziecko rozmawia; początkowo koordynator jest za drzwiami, drzwi do klasy początkowo zamknięte, później uchylone/otwarte, koordynator stoi w drzwiach tyłem/bokiem/przodem; po chwili koordynator dołącza do ćwiczeń w mówieniu; zaczynają na początku od ciągów zautomatyzowanych, czyli komunikatów z niskim obciążeniem, np. Wspólne liczenie do 10, naprzemienne liczenie. Powinno się przechodzić stopniowo do innych zadań delikatnie zwiększając obciążenie komunikacyjne zgodnie z ustaloną wcześniej drabiną zadań). (tamże s.68-69).

Tabela 2

Przykładowa drabina zadań (tamże s.139)

6. Odpowiedzi zawierają opcje do wyboru	Trawa jest zielona czy fioletowa? Wolisz ciastko czy czekoladę? Koty miauczą czy szczekają? Lubisz pogodę deszczową czy słoneczną?	Tutaj przyklejamy nagrody
5.Odpowiedź: NIE WIEM	Czy wiesz ile mam lat? Czy wiesz co teraz robi Twoja mama?
4. Odpowiedzi: TAK/NIE	Czy Ty masz na imię Angelika? Czy koleżanka ma na imię Ola? Czy dzisiaj świeci słońce? Czy koty miauczą? Czy pieski szczekają? Czy krowy latają? Czy śnieg jest biały?
3	Nazwać figury i kolory
2	Wymienić pory roku
1	Liczenie do 10 (wspólnie, naprzemiennie i każdy osobno)

Po wykonaniu zadania dziecko zaznacza swoje sukcesy werbalne. Zajęcia takie nie mogą być zbyt długie i stresujące.

Opisana metoda to sliding-in, tzw. Metoda małych kroków– polega na delikatnym i stopniowym wślizgiwaniu się nowej osoby, z którą do tej pory dziecko z MW nie rozmawiało i przyłączaniu się jej do wspólnej rozmowy. (tamże s.69)

• Modelowanie- metoda ta opiera się na społecznym uczeniu się, nabywaniu reakcji poprzez obserwacje modela. W metodzie modelowania nie zmienia się odległość między rozmówcami, ale sposób komunikacji między nimi. Przykład: Zaczynamy od komunikatów niewerbalnych typu: „pokaż, gdzie jest piesek”, „podaj książkę”, „wskaż dziewczynkę ze smutną buźką, a teraz z uśmiechniętą”. Następnie podczas ćwiczeń oddechowych zaczynamy na początku wytwarzać odgłosy niewerbalne (zwierząt, maszyn, pojazdów), następnie pojedyncze głoski, sylaby, słowa, zdania stopniowo zwiększając siłę głosu. Ćwiczenia te odbywają się w obecności koordynatora, a potem z samym koordynatorem; w miarę upływu czasu zwiększamy kontakt wzrokowy z dzieckiem i stawiamy adekwatne dla dziecka cele (tamże s 70).

  Pracując z dzieckiem i z nowym rozmówcą od razu w nowym gabinecie, gdy dziecko bez problemu wchodzi w kontakt niewerbalny, a następnie werbalny z nową osobą (tak jest w przypadku małych dzieci do 6-7 r.ż), mówimy o nieformalnym sliding in, czyli o bezpośredniej pracy z nowym rozmówcą. Natomiast podczas formalnego sliding in nowa osoba musi stopniowo zbliżać się do gabinetu, w którym rozmawia dziecko z MW. W terapii MW z małymi dziećmi można korzystać jednocześnie z metody wygaszania bodźca (model nieformalny) i z metody modelowania (tamże s.70).

• Desensytyzacja– technika ta opiera się na konfrontowaniu pacjenta pozostającego w stanie relaksacji z bodźcem budzącym lęk, czyli stosowanie systematycznego odwrażliwienia. Terapia ta obejmuje trzy główne etapy: identyfikacja bodźców wywołujących lęk, ich hierarchizacja i odprężenie mięśni, czyli relaksacja. Będąc w stanie odprężenia, pacjent wyobraża sobie najsłabszy bodziec lękowy z listy, którą wcześniej przygotowano, a następnie przechodzi do kolejnych bodźców. Po pewnej liczbie takich posiedzeń osoba lękowa może już bez przeszkód wyobrazić sobie najbardziej przykre sytuacje lękowe (s.71).

  Osoba z MW przyzwyczaja się do swoich umiejętności komunikacyjnych będąc w stanie relaksacji. Dzieje się tak na skutek zmniejszania intensywności reakcji lękowej, np. Podczas słuchania swojego nagranego głosu. Następnie osoba z MW pozwala odsłuchać koordynatorowi swoje nagranie (metoda przydatna dla starszych dzieci i młodzieży).

Inne metody pracy z MW:

• od chóru do solo- metoda polegająca na angażowaniu dziecka w werbalną aktywność początkowo w większej grupie dzieci (np. Czytanie wiersza wspólnie przez całą klasę) i stopniowe ograniczanie liczebności tej grupy (np. Czytanie w parach), aż do osiągnięcia swobodnej komunikacji przez dziecko z MW (http://www.mutyzm.org.pl/terapia/)

• technika trójkąta- opiera się na pracy w kręgu 3 osób (rodzic lub koordynator, dziecko z MW oraz inne dziecko), której celem jest stopniowe oswajanie dziecka z MW i zdejmowanie z niego lęku przed mówieniem. Składa się z 3 faz: 1sza-rodzic/koordynator komunikuje się werbalnie jedynie ze zdrowym dzieckiem; 2ga rodzic/koordynator komunikuje się werbalnie ze zdrowym dzieckiem oraz z dzieckiem z MW; 3cia dziecko z MW nawiązuje kontakt werbalny ze zdrowym dzieckiem (tamże);

• technika 5 sekund– fundamentem tej techniki jest zasada, że nie wyręczamy dzieci z MW, gdy ktoś zadaje im pytanie (tamże);

Nie ma jednej skutecznej i uniwersalnej strategii terapii. Dostosowując działania do konkretnego dziecka należy przestrzegać kilku zasad.

5 etapów udanej terapii ( zgodnie z http://www.mutyzm.org.pl/terapia/)

1. Przed rozpoczęciem terapii należy:

   – zdobyć wiedzę czym jest mutyzm wybiórczy i jakie są mechanizmy działania lęku;

   -terapia powinna być prowadzona w miejscu występowania problemu; najczęściej jest to szkoła lub przedszkole, dlatego należy znaleźć odpowiedniego koordynatora terapii dziecka;

   – Rada Pedagogiczna w szkole lub przedszkolu powinna być przeszkolona w zakresie postępowania z dzieckiem z MW;

   – trzeba zadbać o usuniecie czynników podtrzymujących;

   stosownie do wieku dziecka przeprowadzamy z nim rozmowę, informując go o celach terapii i planowanych działaniach;

   Podstawą udanej terapii jest zgodna współpraca w obrębie trójkąta rodzic – koordynator/placówka edukacyjna – dziecko. W praktyce jednak taka idealna sytuacja nie występuje często. Nie powinno to nas jednak zniechęcać do podejmowania działań. W takiej sytuacji należy po prostu dostosować nasze plany do zastanej sytuacji. Terapia dziecka trwa 24h/dobę i obejmuje głównie działania nieformalne prowadzone przez wychowawcę, koordynatora w przedszkolu/szkole oraz równoległe działania rodziców w domu oraz poza domem w kontaktach społecznych (tamże).

2. Planowanie terapii:

   – należy znaleźć w placówce koordynatora, czyli osobę, która będzie ambasadorem dziecka w przedszkolu/szkole/placówce. Koordynator jako pierwszy będzie wprowadzany przez rodzica w proces terapii dziecka w placówce. Koordynatorem może zostać osoba z grona pedagogicznego (najczęściej psycholog/logopeda/wychowawca)- wiedza osoby nt. mutyzmu wybiórczego jest mniej istotna niż cechy osobowościowe, tj. Osoba otwarta, pełna empatii i życzliwa (tamże);

   – po zebraniu wszystkich informacji dotyczących dziecka (informacje od rodziców, nauczycieli, poradni psychologiczno-pedagogicznej, diagnozy specjalistycznej) zespół określa mocne i słabe strony dziecka;

   – nazywa się główne problemy;

   – ustala się bliższe i dalsze cele działania, a by ukierunkować pracę całego zespołu; ważne aby formy oddziaływań terapeutycznych uwzględniały aktualne możliwości dziecka;

   – specjalista przydziela konkretne działania rodzicom i nauczycielom;

   – specjaliści (np.psycholog/logopeda) na bieżąco wspierają rodziców i nauczycieli dzieci z MW, prowadzą szkolenia całej kadry w danej placówce, inicjują grupy wsparcia;

   – każdy członek zespołu wykonuje przydzielone zadania, utrwala efekty (M.Bystrzanowska, Poradnik…s.73)

3. Wdrożenie i realizacja terapii (http://www.mutyzm.org.pl/terapia/)

4. Monitorowanie

5. Generalizacja mowy

Zalecenia dla nauczycieli dziecka z zespołem Aspergera i mutyzmem wybiórczym (tamże s.134):

1. Otoczyć dziecko fachową, ale dyskretną opieką. Wspierać, ale nie osaczać dziecka. Pomagać, ale nie wyręczać. Mieć dużo cierpliwości i zrozumienia, szczególnie w przypadku zachowań trudnych. Starać się usuwać bodźce lub nie prowokować sytuacji, które wyzwalają u dziecka złość i agresję. Wytłumaczyć dziecku, co spowodowało złość i uczyć alternatywnych sposobów jej rozładowywania.

2. Współpracować ściśle z rodzicami dziecka, korzystać z wypracowanych już przez nich sposobów radzenia sobie w trudnych sytuacjach, aby reakcje otoczenia były spójne.

3. Nazywać i rozpoznawać emocje. Uczyć rozpoznawania mowy niewerbalnej. Tłumaczyć zachowania niepożądane, umiejętnie zauważać pozytywne i empatyczne okazywanie uczuć wobec osób z otoczenia (kolegów, nauczycieli);

4. Komunikaty słowne kierowane do dziecka powinny być krótkie, jednoznaczne, sugestywne i zwięzłe.Przekazywane polecenia do wykonania powinny być zrozumiałe dla dziecka. Należy robić przerwy między wypowiedzianymi zdaniami, aby dziecko miało czas na ich przetworzenie.

5. Nie należy zwracać uwagi na ton i melodię głosu dziecka.

6. Dziecko czasem lepiej rozumie polecenie w formie napisanego tekstu. Jeżeli dziecko nie czyta, wówczas przy przekazywaniu polecenia można wykorzystać piktogramy lub kolorowe obrazki dla lepszego zrozumienia zadania.

7. Rozwijać umiejętność rozumienia innych ludzi, siebie, sytuacji, uczyć interakcji społecznej z innymi. Dążyć do integracji z grupą rówieśniczą.

8. Jeżeli dziecko obrazi słownie lub w inny sposób nauczyciela, wówczas nie należy krzyczeć, tylko należy wytłumaczyć, dlaczego nie należy tak postępować.

9. Dążyć do podniesienia poczucia własnej wartości, unikać niespodzianek, nagłych zmian. Każda zmiana powinna być zaplanowana, żeby dziecko mogło oswoić się z myślą, że dziś będzie inaczej.

10. Należy pamiętać, że dziecko ma problemy z kontaktem wzrokowym z rozmówcą, co nie oznacza, że nie słucha. Dziecko słyszy i doskonale rozumie otoczenie, tylko musi mieć czas na przetworzenie i udzielenie odpowiedzi.

11. Należy zapewnić dziecku w miarę możliwości ciszę i wyeliminować dystraktory, które zakłócą odbiór i rozumienie mowy otoczenia.

12. Należy często wyjaśniać znaczenie słów, powiedzeń.

13. Umożliwić dziecku realizację jego zainteresowań; można je wykorzystać na zajęciach.

14. Podczas pracy z grupą należy dopilnować, aby dziecko miało parę i mogło wykonać zadanie z rówieśnikiem. Budowanie kontaktów społecznych dziecka jest bardzo ważnym elementem oddziaływania wychowawczego.

15. Jasno należy omówić zasady pracy w grupie, określić zachowania pożądane i niewłaściwe.

16. Należy traktować dziecko z MW i ZA tak, jak inne dzieci.

17. Nie mówić do innych o dziecku/uczniu przy nim. To, że nie mówi, nie znaczy, że nie myśli.

18. Nie zmuszać ucznia do mówienia jeśli wiadomo, że w danej chwili nie może nic powiedzieć- gdy będzie gotowy, odpowie głośno na pytanie.

19. Nie należy pytać go codziennie:”Czy dziś coś powiesz w przedszkolu/szkole?”.

20. Nie powinno się traktować milczenia ucznia jako próby manipulacji i nie należy odbierać tego jako osobistej porażki.

21. Nie wyręczać ucznia, kiedy ktoś go o coś zapyta, poczekać 5 sekund, on musi pomyśleć, zebrać siły, odblokować swoją napiętą krtań.

22. Nie zadawać otwartych pytań, należy zamienić je na pytania zamknięte z możliwością odpowiedzi: tak, nie lub odpowiedzi niewerbalnej.

23. Zachęcać ucznia do wyboru: kredkę czerwoną czy niebieską, on potrafi wskazać palcem. To pomaga mu zbudować pewność siebie, nie należy decydować za ucznia!

24. Nie powinno się zmuszać ucznia do mówienia zwrotów grzecznościowych. On je zna, ale nie jest jeszcze gotowy, by je mówić. To jest trudne!

25. Jeśli uczeń się odezwie należy zareagować naturalnie. Ukryć swoje zdziwienie i zachować się jakby mówił od zawsze.

Opracowanie: Agnieszka Hanke na podstawie dostępnej literatury

Literatura:

Bystrzanowska M., Mutyzm wybiórczy. Poradnik dla rodziców, nauczycieli i specjalistów, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2017

http://www.mutyzm.org.pl

http://www.siedemliter.pl/artykuly/mutyzm-wybiorczy-w-polsce-wyniki-badan,94