GOTOWOŚĆ SZKOLNA

„GOTOWOŚĆ SZKOLNA”

JAK RODZIC MOŻE WSPIERAĆ DZIECKO

NA STARCIE NAUKI SZKOLNEJ?

To jak dziecko jest przygotowane do rozpoczęcia nauki szkolnej w znacznym stopniu decyduje o jej przebiegu i wynikach, a w odległej perspektywie, o jakości dorosłego życia. Zadbajmy więc o to, aby nasze dzieci mogły znaleźć w nauce radość, oraz aby była ona przygodą w odkrywaniu ich talentów i zasobów.

Gotowość szkolna to inaczej stopień rozwoju dziecka niezbędny do podjęcia obowiązków związanych z rozpoczęciem nauki w szkole. Dojrzałym do podjęcia nauki szkolnej jest dziecko, o takim stopniu rozwoju, który umożliwi mu naukę czytania, pisania i liczenia, przystosowanie się do wymagań szkoły, zgodne współżycie z grupą rówieśniczą.

Wymagania stawiane dziecku, które ma rozpocząć naukę szkolną dotyczą bardzo różnych sfer jego rozwoju. Przede wszystkim są to jednak:

1. rozwój fizyczny i ruchowy,

2. rozwój poznawczy,

3. przygotowanie do nauki czytania, pisania i liczenia,

4. rozwój mowy,

5. rozwój emocjonalny i społeczny.

 

Rozwój fizyczny i ruchowy.

Dziecko jest ogólnie zdrowe, jego wzrost i waga są odpowiednie do wieku, jest odporne na zmęczenie, prawidłowo funkcjonują narządy zmysłów, głównie wzrok i słuch. Jest sprawne ruchowo: biega, skacze, jeździ na rowerze. Chętnie bawi się klockami, odtwarza konstrukcje według wzoru. Potrafi w sposób celowy posługiwać się przedmiotami i narzędziami, np. wycina nożyczkami, wiąże sznurowadła, kokardki, zapina guziki. Samodzielnie wykonuje podstawowe czynności samoobsługowe: je, ubiera się, dba o higienę. Uzyskało podstawową orientację w schemacie własnego ciała, potrafi różnicować prawą i lewą stronę. Najczęściej wykonuje czynności jedną, tą samą ręką (uformowała się dominacja czynnościowa ręki).

Jak wspierać?

Rozwój sfery fizycznej i ruchowej możemy wspierać poprzez oferowanie dziecku zdrowej, urozmaiconej diety. Również podczas różnej aktywności ruchowej, np. granie w piłkę, bieganie, dziecko rozwija szybkość, zwinność oraz sprawność fizyczną. Dajmy dziecku także możliwość ćwiczenia samodzielności: nie wyręczajmy go w ubieraniu się- niech samo zapnie kurtkę, zawiąże buty; niech próbuje posługiwać się sztućcami podczas jedzenia; samo myje się podczas kąpieli. Potrwa to zapewne dłużej i będzie wykonane mniej dokładnie, ale warto dać dziecku możliwość wyćwiczenia tych czynności. Pozwólmy mu wycinać nożyczkami, przyszyć guzik. Niech towarzyszy nam podczas rozmaitych czynności wykonywanych w kuchni, np. zagniatanie ciasta, obieranie warzyw. Bawmy się z dzieckiem w rysowanie, kolorowanie, lepienie z plasteliny. Im więcej różnorodnych czynności manualnych, tym lepsze przygotowane rąk do nauki pisania.

Rozwój poznawczy.

Dziecko jest spostrzegawcze, zauważa istotne elementy przedmiotów, wskazuje braki w obrazkach. Ma zasób wiadomości umożliwiający orientację w najbliższym otoczeniu, potrafi np. podać swoje imię, nazwisko, wiek, adres zamieszkania. Rozumie podstawowe pojęcia abstrakcyjne (kształt, wielkość, kierunek, odległość). Zaczyna rozumieć znaczenie symboli. Jest dociekliwe, aktywne poznawczo, poszukuje odpowiedzi na intrygujące je pytania. Formułuje proste wnioski dotyczące zaobserwowanych zjawisk, dostrzega następstwo zdarzeń. Zapamiętuje krótkie wierszyki, piosenki, przypomina sobie informacje użyteczne w konkretnym działaniu. Potrafi przez dłuższą chwilę skupić uwagę na wykonywanej czynności.

Jak wspierać?

Rozwój sfery poznawczej możemy wspierać na wiele sposób i w różnych sytuacjach dnia codziennego. Odpowiadając rzeczowo i konkretnie na zadawane przez dziecko pytania. Opowiadając mu o tym co dzieje się wokół rozwijamy jego wiedzę o otaczającym świecie. Również poprzez czytanie bajek, wierszy, wspólne śpiewanie piosenek, zabawy w teatrzyk rozwijamy pamięć i wyobraźnię przyszłego ucznia. Wszelkiego rodzaju łamigłówki, porównywanie figur, znajdowanie różnic w obrazkach, łączenie elementów od największego do najmniejszego, szukanie podobieństw – wszystko to rozwija spostrzegawczość oraz myślenie dziecka.

Przygotowanie do nauki czytania, pisania i liczenia.

Dziecko rozpoczynające klasę pierwszą nie musi jeszcze umieć czytać i pisać, ale powinno już rozpoznawać część liter. Przygotowanie do nauki pisania przejawia się w umiejętności odwzorowywania figur i znaków graficznych (np. koła, trójkąty, kwadraty, prostokąty, krzyżyki, fale), orientacji przestrzennej na kartce (np. góra, dół, prawa, lewa, środek), odwzorowywaniu w liniach elementów literopodobnych, czyli tzw. szlaczków. Posiadanie tych umiejętności pozwoli dziecku opanować już w szkole kształty liter pisanych oraz poradzić sobie z umieszczeniem ich w liniaturze zeszytu. Również wspomniane wcześniej sprawności manualne mają tu duże znaczenie.

Jak wspierać?

Ćwiczmy z dzieckiem przerysowywanie różnych elementów, szlaczków, liter drukowanych. Bawmy się w rysowanie „pod dyktando” (np. narysuj żółte koło w prawym górnym rogu kartki). malujmy farbami, kredkami, wylepiajmy z plasteliny, bibuły, itp. Używajmy nożyczek do wycinania prostych figur, nawlekajmy koraliki, makarony. Trenujmy zapinanie guzików, zatrzasków, rzepów, suwaków. Jeśli dziecko niezbyt chętnie koloruje kredkami, zachęcajmy je do rysowania różnymi przedmiotami na różnych powierzchniach (np. kredą po chodniku, patykiem po piasku). Koniecznie zwracajmy uwagę na prawidłowy chwyt pisarski (palec wskazujący i kciuk układają się w kształt kropli przytrzymującej narzędzie pisarskie od góry, a palec środkowy podtrzymuje je jakby od dołu).

Przygotowanie do nauki czytania.

Umiejętność ta przejawia się głównie w rozwoju funkcji słuchowych dziecka. Jest to m.in. umiejętność podania pierwszej, ostatniej, środkowej litery w usłyszanym wyrazie, umiejętność przegłoskowania krótkiego, prostego wyrazu (np. las, kot, kawa, lody) oraz złożenia w cały wyraz głosek wypowiedzianych przez inną osobę(np. d-o-m, b-u-d-a). Również dzielenie wyrazów na sylaby oraz składanie wyrazów podzielonych na sylaby w całość.

Jak wspierać?

Ponieważ nauka przez zabawę jest bardziej efektywna (a do tego również przyjemna) proponuję znowu sięgnąć do własnych doświadczeń. Pamiętamy zabawę w wyszukiwanie w jakimś pomieszczeniu (np. kuchni) przedmiotów rozpoczynających się na określoną literę (np. na „s” – stół, solniczka). Również zabawę w „węża wyrazowego”, kiedy to jedna osoba wypowiadała wyraz (np. płot), a kolejna wymyślała wyraz rozpoczynający się
na literę kończącą wcześniejszy wyraz (płot – trawa – aparat – torba – itd.). Wymienianie zwierząt, roślin, przedmiotów na określoną literę, wystukiwanie rytmów, powtarzanie rymowanek, wyliczanek, krótkich wierszyków. Gdy dziecko zetknie się już z literami – próbujmy łączyć je w sylaby i proste wyrazy.

Przygotowanie do nauki matematyki.

Umiejętność ta przejawia się w zdolności porównywania wielkości liczb, łączenia w zbiory, porównywania zbiorów, ale również na umiejętnościach dodawania i odejmowania na konkretnych elementach.

Jak wspierać?

W ćwiczeniu tych umiejętności przydają nam się z pewnością, przeróżne rekwizyty – od jabłek, orzechów, marchewek, po kredki, łyżki, klocki, i jeszcze wiele innych. Można je liczyć, przeliczać, grupować, łączyć w zbiory (np. pod względem kształtu, koloru, rodzaju). Przydają nam się również przy pierwszych próbach dodawania i odejmowania. Bo nic lepiej nie obrazuje tych działań jak zadania typu: „Mam 3 jabłka, dostałam jeszcze 2. Ile mam teraz jabłek?” lub „Mam 6 orzechów, zjadłam 4. Ile mi jeszcze zostało?”

Rozwój mowy.

Dziecko kończące przedszkole:

• Zwraca się bezpośrednio do rozmówcy, stara się mówić poprawnie pod względem artykulacyjnym, gramatycznym, fleksyjnym i składniowym.

• Mówi płynnie, niezbyt głośno, dostosowując ton głosu do sytuacji.

• Uważnie słucha, pyta o niezrozumiałe fakty i formułuje dłuższe wypowiedzi o ważnych sprawach.

W zrozumiały sposób mówi o swoich potrzebach i decyzjach. W tym wieku dziecko powinno wymawiać już poprawnie wszystkie głoski. Zamiany głosek, trudności w różnicowaniu głosek, opóźnienia i zaburzenia w rozwoju mowy w istotnym stopniu wpływają na sytuacją szkolną dziecka. Mogą powodować trudności w nauce czytania i pisania oraz uniemożliwiać wyrażanie swoich potrzeb, myśli, uczuć, a w dalszej konsekwencji utrudniać nawiązywanie satysfakcjonujących relacji z rówieśnikami.

Jak wspierać?

• Mówmy do dziecka już od pierwszych dni jego życia, dużo i spokojnie. Mówmy dziecku, co przy nim robimy, co dzieje się wokół niego. Niech mowa towarzyszy spacerom, zakupom i pracom domowym.

• Odpowiadajmy na pytania dziecka cierpliwie i wyczerpująco.

• Opowiadajmy i czytajmy dziecku bajki, wierszyki, wyliczanki. Uczmy krótkich wierszyków na pamięć. Doceniajmy wartość, jaką ma czytanie dzieciom książek: buduje więź dziecka z rodzicami, rozwija wyobraźnię, jest treningiem skupiania uwagi, ćwiczeniem pamięci słuchowej, kształtuje wartości i postawy moralne- w tym empatię, a w reszcie rozwija mowę dziecka.

• Korzystajmy z audiobooków.

• Oglądajmy z dzieckiem obrazki: nazywajmy przedmioty i opisujmy sytuacje prostymi zdaniami.

• Śpiewajmy z dzieckiem. Jest to ćwiczenie językowe, rytmiczne, a zarazem terapeutyczne.

• Wspólnie oglądajmy telewizję. Wybierajmy programy właściwe do wieku dziecka. Następnie rozmawiajmy na ich temat.

• Zapewnijmy dziecku aktywność ruchową (mowa to również ruch). Pozwólmy małemu dziecku na raczkowanie. Zrezygnujmy z chodzika, którego wprowadzenie jest niezgodne z naturalnym rytmem rozwoju ruchowego.

• Od najmłodszych lat uczmy dbałości o higienę jamy ustnej. Pamiętajmy, aby dziecko nauczyło się gryźć i żuć. Leczmy zęby mleczne. Zadbajmy o to, żeby pierwszy kontakt z dentystą nie kojarzył się z bólem.

• Zwracajmy uwagę, aby dziecko oddychało nosem. W przypadku, gdy dziecko oddycha ustami, sapie, zwracamy się do pediatry o ustalenie przyczyny.

• Jeśli dziecko ma nieprawidłową budowę narządów mowy (rozszczepy wargi, podniebienia, wady zgryzu lub uzębienia, skrócone wędzidełko podjęzykowe), koniecznie zapewnijmy mu opiekę lekarza specjalisty, ponieważ wady te są przyczyną zaburzeń mowy.

W epoce obrazu (telewizja, komputer) w zapomnienie odeszły proste, dawniej niezwykle popularne zabawy, warto teraz przypomnieć. Dzięki nim dziecko w radosny sposób przebywa w bliskiej relacji z rodzicami, a jednocześnie rozwija mowę, funkcje językowe i słuchowe potrzebne do nauki czytania i pisania. Są to między innymi:

• odgadywanie zagadek;

• rozpoznawanie dźwięków najbliższego otoczenia;

• szukanie rymów do podanych słów;

• słuchanie bajek i opowiadań;

• nauka na pamięć wierszyków, piosenek i rymowanek, opowiadanie treści usłyszanych bajek i opowiadań;

• odtwarzanie rytmu (klaskaniem, pukaniem).

Zabawy te zajmują niewiele czasu, można nimi umilić sobie np. długą podróż czy rodzinny spacer i przede wszystkim wartościowo spędzać czas z dzieckiem. Jednocześnie dziecko opanowuje niezwykle istotne dla szkolnych zadań umiejętności w formie przyjemnej zabawy z rodzicami.

Dojrzałość społeczno- emocjonalna.

Kluczowe cechy gotowości szkolnej związane z rozwojem społeczno-emocjonalnym, to m.in.: wiara w siebie i swoje możliwości, czyli przekonanie dziecka, że najprawdopodobniej uda mu się zrobić to, czego się podejmuje i że dorośli pomogą mu w razie potrzeby; ciekawość świata- przyjemność z dowiadywania się nowych rzeczy; umiejętność oczekiwania na swoją kolej, umiejętność stosowania się do obowiązujących reguł oraz zdolność wyrażania swoich potrzeb w kontaktach z innymi dziećmi i zwracania się do nauczycieli o pomoc. Ponadto, o dojrzałości można mówić, gdy: dziecko coraz bardziej kontroluje swoje emocje, np. jest bardziej cierpliwe; odczuwa więź ze swoją grupą, z panią, z klasą; przeżywa różne radości i smutki związane z życiem klasy; prawidłowo reaguje na pozytywne bądź negatywne uwagi dotyczące zachowania lub postępów w nauce; nie zniechęca się z byle powodu; nie reaguje płaczem lub złością, kiedy przegrywa; zaczyna widzieć autorytet w osobach innych niż rodzice. Umiejętności te zależą nie tylko od szkoły czy nauczyciela wychowania przedszkolnego, lecz także od rodziców.

Jak wspierać?

• Zadbanie o wyrobienie u dzieci samodzielności (np. w zakresie samoobsługi-mycie, ubieranie się, dbałość o zabawki)- wyręczanie powinno mieć miejsce tylko w sytuacji przerastających możliwości; pozwolenie na samodzielność wpływa poczucie kontroli i sprawstwa, na budowanie pozytywnego obrazu siebie.

• Kształtowanie wytrwałości i systematyczności- dziecko powinno mieć przydzielone pewne obowiązki, zwracajmy uwag, aby wykonywało do końca wcześniej rozpoczęte zadania; zachęcajmy do pokonywania trudności, zauważajmy i doceniajmy starania.

• Rozwijajmy wiedzę o świecie, rozwijajmy motywację do uczenia się- nie zmuszajmy do ćwiczeń, nie krytykujmy, lecz zachęcajmy do aktywności zapewniając np. różne ciekawe pomoce, czy też ciekawe formy uczenia się.

• Rozmawiajmy z dzieckiem o uczuciach, zachęcajmy do okazywania ich i uzmysławiajmy, jak dane reakcje mogą wpłynąć na uczucia innych, np. przezywaniem kolegi można zrobić mu przykrość.

• Pomoc w rozwiązywaniu ewentualnych konfliktów w klasie/ sytuacji trudnych dla dziecka- rozmowa na temat jak sobie poradzić w sytuacji trudnej.

• Tworzenie wokół dziecka sytuacji, dzięki którym zdobywa ono pozytywne informacje na swój temat- poczucie bezpieczeństwa i akceptacji ze strony dorosłych; wzmacnianie poczucia własnej wartości.

• Spójny system wychowawczy, tworzenie systemu jasnych zasad i norm porządkuje świat dziecka- wejście w rolę ucznia również wymaga umiejętności przestrzegania pewnych norm.

• Rozpoczęcie nauki szkolnej należy ukazywać jako pozytywne i atrakcyjne dla dziecka wydarzenie.

Rozpoczęcie nauki w szkole otwiera dla dziecka nowy etap w życiu społecznym i emocjonalnym. Nawiązuje ono liczne więzi emocjonalne z rówieśnikami i nauczycielami, nauka szkolna pobudza emocje związane z aktywnością poznawczą. Ten nowy etap w życiu jest przejściową sytuacją trudną, gdyż dziecko spotyka się z wieloma zadaniami, które są dla niego nowe, z którymi musi nauczyć się sobie radzić. Bardzo ważne jest, aby ten start był udanym startem, pełnym sukcesów, gdyż wtedy dziecko wykształci w sobie omawiane wcześniej poczucie kompetencji. To, czy dziecko jest gotowe do podjęcia nauki szkolnej, będzie decydować czy szkolny start będzie tylko przejściową sytuacją trudną, czy też stanie się wydarzeniem kryzysowym, wywierającym głębszy wpływ na jego rozwój.

Opracowanie:

Katarzyna Moskwa – pedagog,

Anna Stanisławska – neurologopeda

Agnieszka Hanke – psycholog